H Κρητική διατροφή τότε και τώρα

Συγγραφέας Βασιλική Γαλάρα

Πολλές αναφορές γίνονται σήμερα για την περίφημη Κρητική διατροφή και τις ευεργετικές ιδιότητες που έχει στην υγεία μας. Για να κατανοήσουμε την έννοια της θα πρέπει να αναφερθούμε στη“ Μελέτη των 7 χωρών ” για να έχουμε μια ολοκληρωμένη εικόνα.

 

Πως ξεκίνησε και τί είναι η “ Μελέτη των 7 χωρών “.

 

Τη δεκαετία του 1950, το ίδρυμα Rockfeller δημοσιοποίησε την άποψη ότι η μακροζωία και η υγεία των Κρητικών οφείλεται στην κρητική διατροφή, μερικά χρόνια αργότερα ήρθε για να επιβεβαιώσει την άποψη αυτή η επιδημιολογική «Μελέτη των 7 χωρών», που διεξήχθη στο Πανεπιστήμιο της Μινεσότα με επικεφαλή τον καθηγητή Ansel Keys ή “ Mr Cholesterol” όπως τον αποκαλούσαν, καθώς ήταν ο πρώτος εκφραστής της συσχέτισης “διατροφή-καρδιά” αλλά και εκείνης μεταξύ της χοληστερόλης με τη στεφανιαία νόσο. Η έρευνα ξεκίνησε το 1957-60, συμμετείχαν 7 χώρες και πήραν μέρος  13,000 άνδρες μεταξύ 40 και 60 ετών από την Ελλάδα ( την Κρήτη και την Κέρκυρα), τη Γιουγκοσλαβία, την Ιταλία, την Ολλανδία, τη Φιλανδία, τις ΗΠΑ αλλά και την Ιαπωνία. Παρακολουθήθηκε η υγεία των εθελοντών, κυρίως σε ότι αφορούσε τα καρδιαγγειακά νοσήματα και τις κακοήθειες.

 

Τα ευρήματα της συγκεκριμένης μελέτης, που διήρκεσε 30 χρόνια, έδειξαν ότι οι Κρητικοί εμφάνιζαν το μικρότερο ποσοστό θνησιμότητας από καρδιαγγειακά νοσήματα και καρκίνο, καθώς και τον μεγαλύτερο μέσο όρο ζωής. Από τότε πολλές επιστημονικές μελέτες έχουν δείξει ότι το αποτέλεσμα αυτό είχε τις ρίζες του στην παραδοσιακή Μεσογειακή Διατροφή των Κρητικών εκείνης της εποχής.

 

 

 

 

 

 

 

 

Τί είναι η Μεσογειακή Διατροφή

 

Η μεσογειακή διατροφή είναι πλούσια σε φρούτα και λαχανικά περιλαμβάνει ζυμαρικά, ψωμί, δημητριακά, ρύζι και πατάτες, πουλερικά και ψάρια, γαλακτοκομικά προϊόντα, εποχιακά τρόφιμα , ελάχιστο κρέας και ελαιόλαδο. Η ημερήσια πρόσληψη γαλακτοκομικών γίνεται κυρίως με τη μορφή τυριού ή γιαουρτιού. Τα γλυκά και η ζάχαρη καταναλώνονται λίγες φορές την εβδομάδα , ενώ πολλές φορές τη θέση τους παίρνει το μέλι. Η κατανάλωση κόκκινου κρέατος είναι σπάνια και συναντάται στη διατροφή λίγες φορές το μήνα σε μικρές ποσότητες, σε αντίθεση με το κοτόπουλο και το ψάρι που καταναλώνονται κάθε εβδομάδα.

 

 

Η πυραμίδα της Μεσογειακής διατροφής

 

Η βάση της πυραμίδας αποτελείται από τροφές όπως είναι τα δημητριακά και τα προϊόντα τους, που πρέπει να καταναλώνονται καθημερινά, καθώς μας παρέχουν ενέργεια μέσω των υδατανθράκων που περιέχουν. Όταν μάλιστα τα δημητριακά είναι ολικής αλέσεως, μας δίνουν και αρκετές φυτικές ίνες, οι οποίες βοηθούν στην καλύτερη λειτουργία του εντέρου και στη μείωση της χοληστερόλης. Η ομάδα των φρούτων και των λαχανικών αποτελεί καλή πηγή αντιοξειδωτικών και άλλων βιταμινών, ανόργανων στοιχείων, και φυτικών ινών. Η κατανάλωση φρούτων και λαχανικών δρα προστατευτικά όσον αφορά στον κίνδυνο εμφάνισης καρδιαγγειακών νοσημάτων και διαφόρων μορφών καρκίνου. Βασικό συστατικό της Μεσογειακής Διατροφής είναι το ελαιόλαδο. Το ελαιόλαδο είναι πλούσιο σε μονοακόρεστα λιπαρά οξέα και σε αντιοξειδωτικές ουσίες, παρέχει προστασία κατά της στεφανιαίας νόσου και μειώνει τα επίπεδα της «κακής» χοληστερόλης, ενώ παράλληλα αυξάνει τα επίπεδα της «καλής» χοληστερόλης καθώς επίσης προστατεύει και από κάποιες μορφές καρκίνου.

 

 

 

 

Η Κρητική διατροφή και τρόπος ζωής τη δεκαετία του ΄50 - ΄60

 

Ένας Κρητικός ηλικίας 40 ετών το 1950 ήταν ένας άνθρωπος που έτρωγε πολύ σπάνια κόκκινο κρέας, λίγες φορές άσπρο, έπινε λίγο κόκκινο κρασί και κατανάλωνε πολλά όσπρια και λαχανικά που συνήθως παρήγαγε ο ίδιος. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι η κατ΄ άτομο ημερήσια κατανάλωση κρέατος στην Κρήτη ήταν 35 γραμμάρια τη δεκαετία του ΄60, σήμερα οι Κρητικοί καταναλώνουν κατά μέσον όρο 124 γραμμάρια την ημέρα. Αξιοσημείωτο επίσης είναι να αναφέρουμε ότι το δείγμα των ανδρών που είχαν επιλεγεί για τη “Μελέτη των 7 χωρών “ ακόμη και σήμερα τηρεί τις νηστείες όλο το χρόνο γεγονός που παίζει σημαντικό ρόλο στις διατροφικές του επιλογές. Οι ανάγκες, τα μέσα αλλά και ο τρόπος ζωής τους ήταν τέτοιος που τους ανάγκαζε να δουλεύουν αρκετές ώρες στα χωράφια, να περπατάνε αρκετά χιλιόμετρα την ημέρα και να κάνουν διάφορες χειρωνακτικές εργασίες, γεγονός το οποίο τους διατηρούσε σε συνεχή δραστηριότητα. Σύμφωνα με έρευνες, το κορεσμένο λίπος του διαιτολογίου τους ήταν λιγότερο από το 6% της συνολικής πρόσληψης λίπους.


 

Η Κρητική διατροφή και ο τρόπος ζωής σήμερα

Ας δούμε λοιπόν τι άλλαξε στην διατροφή ενός Κρητικού σήμερα.

Σύμφωνα με στοιχεία που παρουσιάστηκαν με αφορμή το 15ο Παγκρήτιο Ιατρικό Συνέδριο (2010) ο μέσος Κρητικός ζύγιζε το 1970 περίπου 63 κιλά και έκαιγε 3.000 θερμίδες την ημέρα με σκληρή σωματική εργασία. Το διαιτολόγιό του περιελάμβανε κυρίως όσπρια, φρούτα, λαχανικά, ψωμί με αλεύρι ολικής άλεσης, ελαιόλαδο, ελιές και σαλιγκάρια, ενώ σπανίως έτρωγε τρόφιμα όπως το κόκκινο κρέας. Σήμερα, ο μέσος Κρητικός ζυγίζει 83 κιλά, η ζωή του είναι περισσότερο καθιστική και καίει πολύ λίγες θερμίδες με έντονη μυϊκή δραστηριότητα. Τρέφεται επίσης ανθυγιεινά, καταναλώνοντας πολύ συχνά ζωικά λίπη, κρέας, τυριά και τρόφιμα πλούσια σε ακόρεστα λιπαρά οξέα. Επιπλέον, έχει περιορίσει δραστικά την κατανάλωση φρούτων, λαχανικών και χορταρικών, τα οποία κάποτε υπήρχαν σε μεγάλες ποσότητες στο καθημερινό τραπέζι.

Μοιραία λοιπόν, το σωματικό βάρος των κατοίκων του νησιού αυξάνεται διαρκώς. Σε πρόσφατη μελέτη που έκανε το Πανεπιστήμιο Κρήτης διαπιστώθηκε ότι το 86,1% των αγροτών έχουν σωματικό βάρος υψηλότερο από το φυσιολογικό, με το 42,9% να είναι υπέρβαροι και το 43,2% παχύσαρκοι.


 


 

Μελέτη που έχει διεξαχθεί το 1995 (Department of Social and Preventive Medicine, School of Medicine, University of Crete, Greece Voukiklaris GE, Kafatos A, Dontas AS. Angiology. 1996 Jan;47(1):43-9.) είναι αρκετά κατατοπιστική για να μας δείξει τις ραγδαίες αλλαγές που έχουν γίνει στις καθημερινές διατροφικές συνήθειες αλλά και στον τρόπο ζωής των κατοίκων της Κρήτης σήμερα.

Η συγκεκριμένη μελέτη συγκρίνει τη συχνότητα της στεφανιαίας νόσου, τους παράγοντες κινδύνου, και τις καρδιαγγειακές παθήσεις μεταξύ ανδρών της  Κρήτης  από  μια αγροτική περιοχή που εξετάστηκαν το 1960 και το 1991. Ο πληθυσμός της μελέτης αποτελείτο από 148 άνδρες το 1960  και 42 άνδρες το 1991 από την ίδια ηλικιακή ομάδα ( 55-59 ετών ) και από την ίδια αγροτική περιοχή. Όλοι οι άνδρες είχαν μια πλήρη εξέταση του καρδιαγγειακού συστήματος και ανάπαυσης ηλεκτροκαρδιογραφή-ματος. Η Συστολική αρτηριακή πίεση > ή = 140 mmHg  βρέθηκε στο 42,6% των ατόμων το 1960  και  σε  45,2%  το 1991. Η διαστολική πίεση> ή  =  95mmHg  βρέθηκε στο  14,9%  των εξεταζομένων  το 1960, σε αντίθεση με 33,3%  το 1991 (Ρ <0,02).  Ολική χοληστερόλης στο αίμα (TSCH)> ή = 260mg / dL περίπου 6,7 mmol / L)  βρέθηκε στο 12,8% των ατόμων  το 1960 και σε 28,6% το 1991(P<0,01). Βαρείς καπνιστές  (> ή =20 τσιγάρα /ημέρα) ήταν  27,0% το 1960 σε σύγκριση με 35,7% το 1991. Το 5,4% των ασθενών το 1960, είχαν ελαφριά σωματική δραστηριότητα σε σύγκριση με 14,3% το 1991 (p <0,01). Το 74,7% των ασθενών ήταν αγρότες  το 1960 σε σύγκριση με 43,6% το 1991 (P <0,1). Ο επιπολασμός της στεφανιαίας νόσου ήταν 0,7%  το 1960 σε σύγκριση με 9,5% το 1991 (Ρ <0,001). Υπερτασική καρδιοπάθεια  βρέθηκε στο 3,4% των συμμετεχόντων  το 1960  και 4,8% το 1991 . Η συχνότητα όλων των μεγάλων  καρδιαγγειακών νόσων ήταν πολύ υψηλότερη το 1991 (19,1%) σε σύγκριση με το 1960 (8,8%) (P <0,01). Εν κατακλείδι, ο επιπολασμός της στεφανιαίας νόσου και καρδιαγγειακής νόσου ήταν πολύ υψηλότερος το 1991 απ΄ ότι  το 1960  για τους  Κρητικούς  άνδρες της  ίδιας ηλικιακής ομάδας. Η υψηλότερη συχνότητα φαίνεται να σχετίζεται με τις διατροφικές αλλαγές αλλά και τον τρόπο ζωής που έλαβαν χώρα στην Κρήτη κατά τα τελευταία τριάντα χρόνια.

Τα συγκριτικά αυτά στοιχεία, με πρώτη δημοσίευση το 2000, έδειξαν όχι μόνον την εγκατάλειψη της κρητικής διατροφής αλλά κυρίως τις επιπτώσεις που είχε αυτό στην υγεία των κατοίκων του νησιού.

 Τα πιο συνηθισμένα διατροφικά λάθη του σύγχρονου Έλληνα είναι ότι έχει εισαγάγει τις διατροφικές συνήθειες των δυτικών χωρών όπως το fast food τα επεξεργασμένα τρόφιμα με πρόσθετα, συντηρητικά και έχει αντικαταστήσει το ελαιόλαδο με μαργαρίνες και trans λιπαρά. Επίσης, στο διαιτολόγιο του δεν περιλαμβάνονται τρόφιμα και από τις πέντε κατηγορίες όπως είναι τα γαλακτοκομικά ψάρια, κρέατα, αυγά, όσπρια λαχανικά φρούτα και το ελαιόλαδο.

 Ο σύγχρονος Έλληνας για να φτάσει στα επίπεδα μακροζωίας των Κρητών της δεκαετίας του 1960 θα πρέπει να κάνει προσεκτικές διατροφικές επιλογές με βάση τα πρότυπα της Μεσογειακής διατροφής και να αθλείται συστηματικά τουλάχιστον 5-6 φορές τη βδομάδα.

Ενδεικτικό είναι το παράδειγμα της Φιλανδίας, η οποία σύμφωνα με την έρευνα των 7 χωρών είχε τα υψηλότερα ποσοστά εμφράγματος, και ακολουθώντας τα τελευταία 30 χρόνια τα πρότυπα της Μεσογειακής διατροφής το αποτέλεσμα ήταν να υπάρξει μείωση κατά 80% στα εμφράγματα συγκριτικά με τους σύγχρονους Έλληνες που η αύξησή τους είναι συνεχής.

 

Το γενικό συμπέρασμα είναι ότι υιοθετώντας το πρότυπο της Κρητικής διατροφής της δεκαετίας του ΄60 και βάζοντας την άσκηση στην καθημερινότητά μας, η βελτίωση της ποιότητας ζωής θα αλλάξει προς το καλύτερο και ας μην ξεχνάμε ότι η πρόληψη είναι ο καλύτερος γιατρός.


 


 

ΠΙΣΩ ΣΤΑ ΑΡΘΡΑ